Avustralya'da Atatürk Avustralya-Brisbane, Gelibolu Anıtı: Atatürk Maskı Atatürk maskının bulunduğu Gallipoli Memorial (Gelibolu Anıtı), Avustralya’nın Queensland Eyaleti’nin Brisbane kentindedir. Daha önce Roma Caddesi’ndeki Gelibolu Şeref Çeşmesi’nin yerini alan Brisbane Gelibolu Anıtı, ANZAC’ların ve Gelibolu Muharebesi’nin anısına yapılmıştır. ANZAC, ANZAC, Birinci Dünya Savaşı sırasında Britanya İmparatorluğu’nun ordusunda savaşan, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden oluşan kolordunun (Australian and New Zealand Army Corps) baş harflerinden oluştan kısaltmadır. Gelibolu Anıtının tasarımı tekne şeklindedir. Anıtın dik duvarı, Birinci Dünya Savaşı’nda savaşan ANZAC askerlerinin karşılaştığı engebeli araziyi; cam mozaik karolar, tarihi Gelibolu koyunu ve derin sularını; ANZAC Kuvvetleri bronz arması–Rozeti, yükselen Güneşi temsil ediyor. Türkiye Cumhuriyeti Queensland Fahri Konsolosu Turgut Allahmanli, anıtın tasarımı ve inşasında, Queensland Hükümeti ile yakın bir şekilde çalışmıştır.* Anıt, Queensland Başbakanı Anna Bligh tarafından 4 Kasım 2008 Salı günü açılmıştır. Anıtta ANZAC Koyu’ndan getirilmiş bir kaya ve çakıl taşları; Atatürk’ün maskı, İngilizce ve Türkçe olarak yazılmış ANZAC annelerine seslenişi de bulunuyor. [1] Atatürk’ün bu sözleri şöyledir: “Bu ülkenin toprakları üzerinde kanlarını döken kahramanlar! Burada, dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve dinginlik içinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle yan yana koyun koyunasınız. Uzak ülkelerden evlatlarını savaşa gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve rahat uyuyacaklardır. Onlar bu topraklarda canlarını verdikten sonra, artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.” İngilizcesi: Ataturk’s Adress to Mothers of the Fallen in Gallipoli “Those heroes who shed their blood and lost their lives! You are now lying in the soil of a friendly country. Therefore, rest in peace. There is no difference between the Johnnies and the Mehmets to use where they lie side by side here in this country of ours. You, the mothers who sent their sons from faraway countries, wipe away your tears; your sons are now lying in our bosom, and are in peace. After having lost their lives on this land, they have become our sons as well.” Atatürk’ün Çanakkale savaşlarında Gelibolu’da yaşamını yitiren ANZAC askerlerinin annelerine seslenişi olan ve dünyada ilk defa bu anıta kazılan sözler, bu biçimiyle, 1969’ da yayımlanan “Belgelere Göre Eceabat Kılavuzu” adlı kitapçıkta, kaynağı belirtilmeden yer alır. Avustralyalılar 1978 yılında Avustralya’nın Queensland eyaleti başkenti Brisbane’da, Çanakkale’de ölen Avustralyalılar anısına yaptıracakları “Gelibolu Onur Çeşmesi” anıtına, Atatürk’ün ANZAC annelerine seslenişindeki bu sözleri koymayı düşünürler. Bu amaçla, “Gelibolu Çeşmeleri Onur Kurulu Başkanı” Alan J. Campbell, Atatürk’ün bu türden sözlerinin öğrendikleri İlkokul Öğretmeni Tahsin Özeken’e 12 Eylül 1977 günlü bir mektup yazarak, Atatürk’ün bu sözleri nerede ne zaman söylediğinin belgeleriyle bildirilmesini ister. Öğretmen Özeken, bu mektubu, 13 Ekim 1977 günü, Türk Tarih Kurumu’na iletir. Kurum Genel Müdürü Uluğ İğdemir, Campbell’i yanıtlamak üzere yaptığı araştırmada bu sözlerin, Atatürk döneminde İçişleri Bakanlığı yapmış olan Şükrü Kaya’nın 10 Kasım 1953 günlü Dünya Gazetesi’nde yayımlanan söyleşisinde geçtiğini saptar. Şükrü Kaya’nın anılan konuşması 1931 yılıdır. Atatürk, 25.08.1931 günü, Çanakkale’de, Mehmetçik Abidesi başında, Şükrü Kaya aracılığıyla dünyaya duyurulan bu söylevinde: “Biz Türkler mazinin her türlü manasız, mantıksız, girift eziyetlerini unutarak yeni bir hayat yarattığımıza kaniiz. Bu hayat, Türk’ün ilk ve medeni hayatının âlemşümul manasının ihtiva eden bu kanaatimiz, fiiliyatımızla da sabit olmuştur. Karşımızda mezarlar bırakan milletler, bizim bu samimi ve çok yeni mahiyette noktai nazarlarımızı iyi telakki ederlerse bu karşılıklı mezarlar, aramızda kin, husumet ve ölmez mübareze hisleri yerine muhabbet, dostluk temin eder.” demiştir. Dönemin içişleri bakanı Şükrü Kaya, 10 Kasım 1953 günlü Dünya Gazetesi’nde yayımlanan söyleşisindeki Atatürk’ün sözlerini, Atatürk’ün bizzat yazıp kendisine verdiğini söylemiştir. Bu nedenle Türk Tarih Kurumu Genel Müdürü Uluğ İğdemir, “Atatürk’ün Gelibolu’da İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’ya söylettiği çok anlamlı söylev” olarak nitelediği bu sözleri İngilizce’ ye çevirerek, 10 Mart 1978 günlü resmi mektupla Türk Tarih Kurumu adına Alan J. Campbell’e gönderir. Campbell, İğdemir’e gönderdiği 7 Nisan 1978 günlü mektupta, bu sözleri birazcık değiştirerek Atatürk imzasıyla Avustralya’da yaptırdıkları anıta koyduklarını bildirmiş; anıtın bir fotoğrafını da 31 Mayıs 1978 günlü mektubunun ekinde göndermiştir. Fotoğrafa bakıldığında, Avustralyalıların yaptığı ve daha sonradan da düzeltmedikleri en büyük değişiklik metne “bizim için Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur” tümcesinin eklenmiş olmasıdır. Atatürk’ün, 1934 yılında, Avustralya-Melbourne’da yayımlanan “Star Gazetesi”ne “25 Nisan 1915 Gelibolu Çıkartması” ve “Çanakkale Savaşı”ndaki çarpışmaları konu alan bir demeci daha vardır. Melbourne-Star Gazetesi’nin 25.04.1934, İngiltere-The Times Gazetesi’nin 26.04.1934 günlü sayısında yayımlanan Atatürk’ün demecinin orijinali de şöyledir: “25 Nisan 1915 Gelibolu çıkartma harekâtı ve bu Yarımada’da gerçekleşen bütün savaşlar, dünyaya orada kanlarını dökenlerin kahramanlığı ile beraber, bu mücadelenin sebep olduğu zayiatın ulusları için ne kadar üzücü olduğunu göstermiştir.” Görüldüğü üzere, Atatürk’ün bu demecinde de “Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur.” tümcesi yoktur. Avustralyalılar, metne kendi ekledikleri “Johnnyler ile Mehmetler arasında bir fark yoktur.” tümcesinin metinden çıkarmazlar. “Atatürk’ün bu sözleri güzel” diyerek değiştirilmesi talebini kabul etmezler. Atatürk’ün Çanakkale savaşlarında Gelibolu’da yaşamını yitiren ANZAC askerlerinin annelerine seslenişine esas metin, günümüzde de Türkiye dâhil, dünyanın değişik yerlerindeki tüm anıtlarda da bu tümceyi içerir şekilde yazılıdır.[3],[4] Avustralya, Brisbane, Gallipoli Memorial (Brisbane Gallipoli Anıtı) Diğer Görseller[2] *Anıttaki taş görseli üzerindeki plaketteki yazıdan. [1] Monument Australia, “Gallipoli Memorial”, erişim: 19.10.2024 [2]ANZAC SQUARE, “Brisbane Gallipoli Memorial”, erişim: 20.10.2024 [3]Bütün Dünya, Cengiz Özakıncı “1915 Çanakkale Savaşı Anıtlarına Kazınan Sözler Atatürk’e Ait Değil”, Başkent Üniversitesi Kültür Yayınları 2020/04, erişim: 22.10.2024 [4]Bütün Dünya, Cengiz Özakıncı “1915 Çanakkale Savaşı Anıtlarına Kazınan ‘Conilerle Mehmetçikler Arasında Fark Yoktur’ Sözleri Atatürk’e Ait Değil”, Başkent Üniversitesi Kültür Yayınları Mart 2015, erişim: 22.10.2024