İtalya'da Atatürk İtalya-Roma, Museo Pietro Canonice”: Atatürk Büstü Modeli / Rölyefi Pietro Canonica, İtalyan heykeltıraş, ressam ve bestecidir. Torino Albertina Güzel Sanatlar Akademisi’nde heykeltıraşlık eğitimi aldı. 1929’da İtalya Akademisi’ne seçildi. Başarılı sanat yaşamı nedeniyle 1950’de İtalya Parlamentosu’na ömür boyu senatör seçilen Pietro Canonica, 8 Haziran 1959’da Roma’da hayatını kaybetti. Uluslararası üne sahip bir heykeltıraş olan Canonica, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye’de gerçekleştirdiği büyük çaplı mermer ve bronz heykeller ile Türk sanat tarihinde iz bırakmıştır. Türkiye’deki çalışmaları; Ankara Etnografya Müzesi önündeki “Atlı Atatürk Anıtı” (29 Ekim 1927), Ankara Sıhhiye Zafer Meydanı’ndaki “Mareşal Atatürk Anıtı” (04 Kasım 1927), İstanbul Taksim ‘deki “Cumhuriyet Anıtı” (08 Ağustos 1928)” ve İzmir’deki “İzmir Atatürk Anıtı” (27 Haziran 1932) ile Atatürk büstleridir.(1927-1928)[1] Sanatçının Roma’daki evi ve atölyesi, ölümünden sonra, 1961 yılında müzeye dönüştürülmüştür. “Viale Pietro Canonica, 2, 00197 Roma RM, İtalya” adresindeki müzenin giriş cephesinin önünde bir Alp askerini ve katırını tasvir eden bronz heykeller; zemin ve alt katlarda Pietro Canonica’nın kopyaları ve orijinalleri de dahil olmak üzere eserlerinin ile eskizlerinin sergilendiği odalar vardır. [2] İçinde sanat merkezi ve kafelerin bulunduğu Roma-Villa Borgese park içindeki “Museo Pietro Canonice” içinde; sanatçının Ankara’da yaptığı Atatürk Büstü, İzmir Atatürk Anıtı ve Taksim Atatürk Anıtı (Anıtın Kurtuluş Savaşı kısmı) model/rölyeflerine esas çalışmaları yer alıyor.[3] İtalya’nın başkenti Roma’daki “Museo Pietro Canonice” ve sanatçının bu çalışmaları içinde yer alan Atatürk büstü (1927): İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica’nın Türkiye’de Atatürk’le ilgili ilk çalışması, 1927’de yaptığı Atatürk’ün bir büsttür. Büst, Atatürk tarafından çok beğenilir, hatta arkadaşlarına “aynaya baktığımda büstümü görüyorum. Bittiğine üzüldüm. Canonica’yı görmek beni mutlu ediyordu.” demiştir.[4] Canonica, Atatürk büstünün yapılış sürecini şöyle anlatır: “Ankara’da Kemal Paşa, mütevazı ikametgâhında beni sade bir şekilde kabul etti. Kahve ikram ettikten sonra çalışmaya başladık. Bir saat sonra büstün kendisine benzeyen ana hatları ortaya çıkmaya başlamıştı. Dördüncü günde büstü bitirdim. ”[5] Pietro Canonica Müzesi’ndeki Atatürk Büstü[6] Atatürk büstünün Türkiye’deki bulunduğu yerlerin bazıları şunlardır: Pietro Canonica: Çanakkale-Troya Müzesi, Atatürk Büstü(1927) Troya Müzesi, Çanakkale Merkez İlçe, Tevfikiye Mahallesi’nde, yaklaşık 90.000 m²’lik büyüklüğe sahip olan parsel içerisindedir. Müze’de; Homeros’un İlyada Destanı ile tarihe geçmiş Troas Bölgesi’nde iz bırakan Troya ve kültürlerinin yaşamı[7] ve arkeolojik tarihi, kazılardan çıkan eserler aracılığıyla anlatılmaktadır. Müzenin yönetici odasında bulunan seramik bir Atatürk büstü temizlenirken, büstün daha önce bilinmeyen bir özelliği ortaya çıkar. Büstte imza olduğu ve tarih yazılı olduğu görülür. Bunun üzerine yıllarca Çanakkale Müzesi’nde kullanılmış ve üzerinde biraz tabaka oluşmuş büstün restorasyonu için restoratörler görevlendirilir. Restorasyon bölümünce, büst üzerinde bir temizlik yapılır. Büst üzerindeki tabakayı temizleyen uzmanlar, büstün sol köşesindeki Pietro Canonica’nın imzasını ve 1927 tarihini ortaya çıkarırlar. Böylece, büstü İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica’ın 1927’de yaptığı kesinleşir. Çanakkale-Troya Müzesi’nde bulunan Pietro Canonica imzalı Atatürk büstü, aynı sanatçının yaptığı Galatasaray Müzesi’ndeki Atatürk büstünün aynısıdır. Troya Müzesi’ndeki seramikten, Galatasaray Müzesi’ndeki bronzdan yapılmıştır.[8] Çanakkale-Troya Müzesi, Atatürk Büstü[9] Pietro Canonica: İstanbul-Galatasaray Müzesi, Gazi Kupası Atatürk Büstü (1928) Galatasaray Spor Kulübü, adını, 1481 yılında “Galatasaray Enderun Mektebi” adıyla eğitim-öğretime başlayan Galatasaray Lisesi’nden (Mektebi Sultani) almıştır. Kulüp, 1905 yılında okulun öğrencisi Ali Sami Yen ve arkadaşlarınca kurulmuştur. 1905’te Osmanlı İmparatorluğu’nda bir dernekler yasası bulunmadığından, Galatasaray Spor Kulübü’nün yasal olarak tescil edilmesi ancak 1912 yılında Cemiyetler Kanunu çıkarıldıktan sonra olmuştur. [10] 1925 yılında, Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle kurulan ve sonradan Türk Hava Kurumu adını alan Tayyare Cemiyeti’ne gelir sağlamak amacıyla 1928 yılında bir spor organizasyonu düzenlenir. Buna göre Galatasaray ve Fenerbahçe arasında bir maç yapılacak ve kazanan tarafa İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica’nın yapacağı bir Atatürk büstü verilecekti. “Gazi Büstü” olarak adlandırılan kupanın maç tarihi olan 10 Ağustos 1928’te Galatasaray ve Fenerbahçe’nin as takımlarının maçı 3-3 sona erdi. Kupanın kazananını ikinci maç belirleyecekti. İkinci maç Taksim Stadı’nda 31 Ağustos 1928’te oynandı ve mücadeleyi Galatasaray 4-0 kazandı. Böylece Galatasaray, Mustafa Kemal Atatürk’ün sağlığında ve ismine adanmış tek kupa olan Gazi Büstü Kupası’nı almış oldu. Gazi Büstü’nün kazanılmasından sonra, Galatasaray Kulübü’nün o günlerdeki başkanı Necmeddin Sadak beyin, kendisine yazdığı mektuba, Atatürk’ün verdiği cevabi mektup şu şekildedir: “Dolmabahçe 4.9.1928 Galatasaray Terbiye-i Bedeniye Kulübü reisi ve Sivas Meb’usu Necmeddin Sadık Beyefendiye, Mektubunuzu aldım. Türk gençliğinin spor sahasında da gösterdiği kabiliyet ve faideli faaliyeti takdirle müşahade ve takip ediyorum. Hakkımda ibraz buyurulan asar-ı muhabebetten mütehassis oldum. Teşekkür ederim efendim. Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal”[11] Büst, hâlen Galatasaray Müzesi’nde sergilenmektedir. İstanbul-Galatasaray Müzesi, Gazi Kupası Atatürk Büstü [12] Pietro Canonica: Ankara-Türkiye İş Bankası İktisadi Bağımsızlık Müzesi, Atatürk Büstü (1929) Türkiye İş Bankası, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet’in ilânı ile kazanılan siyasi bağımsızlığın ekonomik olarak perçinlenmesi için, 26 Ağustos 1924’te Ankara’da kuruldu. Banka, uzun yıllar 3. genel müdürlük binası olarak da hizmet veren Ankara Ulus’taki tarihi binasını 2 Mayıs 2019’da müzeye dönüştürdü. Müzeye, bankanın kurucusu Atatürk’ün, askeri zaferlerin ancak iktisadi zaferlerle kalıcı olabileceği vizyonu çerçevesinde “Türkiye İş Bankası İktisadi Bağımsızlık Müzesi” adı verildi. Müze, Cumhuriyet’in tam anlamıyla ekonomik bir izdüşümüdür. Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren ülkemizin iktisadi bağımsızlık yolunda attığı büyük adımlar, Bankanın tarihi ile birlikte ele alınmıştır. Müzeye dönüştürülen ve neredeyse Bankanın tarihiyle yaşıt bu simge bina, ünlü mimar Giulio Mongeri tarafından yapıldı.[13] Bankanın bu binaya taşınmasından iki ay sonra 22.10.1929’da Atatürk burayı ziyaret eder. Tüm servisleri dolaştıktan sonra o günlerde “İdare Meclisi Salonu” olarak kullanılan Mavi Salon’da oturup çay içmiş, grupla fotoğraf çektirmiştir. Bu salonun bir köşesinde duran 1929 tarihli Atatürk büstü ise, Pietro Canonica imzalıdır.[14] Büstün yer aldığı düzenlemede “İş Bankası (simge olarak) Kuran Gazi Mustafa Kemal, XXVI Ağustos MCMXXIV” yazılıdır.[15] [1] it.wikipedia.org, “Pietro Canonica”, erişim: 16.09.2024 [2] it.wikipedia.org, “Museo Canonica”, “Pietro Canonica”, erişim: 16.09.2024 [3]Positive Hour with İclal Margariti, “Roma’da Atatürk’le karşılaşmak-Roma”, 29 Ağustos 2020, erişim: 16.09.2024 [4]Tarih, “Canonica: Atatürk’ü Tarihe Kazıyan Adam”, Ocak 2021, erişim: 05.10.2024 [5]ekonomim, Gila Benmayor “Heykeltıraş Canonica’nın gözünden Atatürk”, 10.11.2023, erişim: 09.10.2024 [6]AA, “Roma’daki Canonica Müzesi Milli Mücadele dönemi eserlerini barındırıyor”, 19.05.2022, erişim: 09.10.2024 [7]T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çanakkale İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, “Troya Müzesi”, erişim: 19.09.2024 [8]AA, Burak Akaya “Atatürk büstünde yapılan restorasyonla ünlü İtalyan heykeltıraşın imzası ortaya çıktı”, 17.05.2022, erişim: 19.09.2024. [9]Görsel: mynet, “Atatürk büstünde şaşırtan detay! İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica’nın imzası çıktı… ‘Bu gelişme bizi heyecanlandırdı’”, 17.05.2022i, erişim: 19.09.2024 [10]Galatasaray, “Galatasaray Nasıl Kuruldu”, erişim: 19.09,2024 [11]Galatasaray, “O Gün / Gazi Büstü Galatasaray’ın”, 31.08.2017, erişim: 19.09,2024galatasarayin/36313 [12] Facebook, “Ali Sami Yen Sokak”, “G.Saray tarihinin en anlamlı kupası Gazi Büstü Kupası!”, 21.07.20215, erişim: 19.04.2024 [13] İş Bankası, “Türkiye İş Bankası İktisadi Bağımsızlık Müzesi”, erişim: 18.09.2024 [14]Cumhuriyet, A. Celal Binzet ‘Bozkırın Sesi’ Ankara’nın ‘bağımsızlık’ müzesi, “Olaylar ve Görüşler”, 27.06.2019, erişim: 18.09.2024 [15]Görsel: Google Haritalar, Türkiye İş Bankası İktisadi Bağımsızlık…, Seyyah Halil, Mart 2020, erişim: 18.09.2024